Izba Muzealna. Schron przeciwatomowy w Będzinie

 

Będziński schron jest pierwszym tego typu obiektem, którym opiekuje się Stowarzyszenie Na Rzecz Zabytków Fortyfikacji „Pro Fortalicium”. Postawiło ono sobie za cel ratowanie zabytków architektury militarnej, a także promowanie wśród społeczeństwa, w przystępnej i ciekawej formie, problematyki fortyfikacji. Jest to ogólnopolska organizacja, powstała w 2001 r., z siedzibą w Bytomiu. Stowarzyszenie stara się oddziaływać na świadomość społeczną m.in. poprzez udostępnianie izb muzealnych, organizację inscenizacji historycznych, udział w konferencjach naukowych, a także publikację książek o tematyce historycznej.

Powstanie będzińskiego schronu przypada na drugą połowę lat 50. XX wieku. Gmach Liceum Ogólnokształcącego im. C. K. Norwida stanowił formę kamuflażu dla schronu, znajdującego się pod budynkiem szkoły. Pod liceum funkcjonował jeszcze jeden obiekt. Był on przeznaczony najprawdopodobniej dla uczniów i pracowników szkoły. Oba schrony nie są ze sobą w żaden sposób połączone.

W drugiej połowie XX wieku pieczę nad obiektem sztabowym sprawowała Terenowa Obrona Przeciwlotnicza (TOPL), a następnie Powszechna Samoobrona (PS). Po pewnym czasie zastąpiła ją Obrona Cywilna (OC).

Było to centrum dowodzenia na wypadek wojny, w tym także konfliktu atomowego. Schron umożliwiał pracę sztabu kryzysowego i koordynację działań podległych mu służb. Wyposażenie i przeznaczenie obiektu świadczy, iż miał być samowystarczalny. Schron posiadał łączność telefoniczną nie tylko z przedstawicielami ówczesnej władzy ale również z ważnymi dla miasta i kraju zakładami, m.in. z pobliską hutą.

Będziński obiekt jest przykładem powojennej myśli technicznej. W późniejszych tego rodzaju schronach widać ewolucję zastosowanych wcześniej rozwiązań technicznych.

Do budowy omawianego schronu zastosowano elementy ceglane, kamienne i betonowe. Widać to najlepiej w sali głównej. Na ścianach obiektu widoczny jest także tynk, którego nie powinno być, ze względu na bezpieczeństwo osób przebywających w schronie podczas ewentualnego ataku z użyciem broni masowego rażenia.

W ostatnich latach zakończyła się termomodernizacja będzińskiego liceum. Zmodernizowano również wejście do schronu poprzez zadaszenie schodów wejściowych do obiektu.

Obecnie w schronie znajduje się izba muzealna, którą opiekują się członkowie Koła Terenowego „Zagłębie Dąbrowskie” Stowarzyszenia „Pro Fortalicium”. Wspomniane Koło powstało w 2010 r. Wówczas, dzięki porozumieniu z władzami Starostwa Powiatowego i Liceum Ogólnokształcącego im. C. K. Norwida w Będzinie, organizacja podjęła się zaadaptowania schronu dla potrzeb zwiedzających. Członkowie Stowarzyszenia przeprowadzili niezbędne prace porządkowe, zadbali o bezpieczeństwo gości obiektu, a także doposażyli go w eksponaty z epoki, które stanowią uzupełnienie oryginalnego wyposażenia.

Otwarcie schronu miało miejsce w 2011 r. Koło Terenowe „Zagłębie Dąbrowskie” skupia się przede wszystkim na okresie tzw. zimnej wojny i tej tematyce poświęca znajdujące się w będzińskim schronie ekspozycje. Poprzez kontakt z żywą historią, przybliża zwiedzającym czasy rywalizacji Układu Warszawskiego z Paktem Północnoatlantyckim. Członkom Stowarzyszenia przyświecała idea promocji wiedzy o najnowszej historii miasta i regionu. Będzińskie Koło Terenowe Stowarzyszenia „Pro Fortalicium” jest drugim po Kole Terenowym „Dobieszowice”, które powstało i działa na terenie powiatu będzińskiego i Zagłębia Dąbrowskiego.

Schron można odwiedzać podczas tzw. „dni otwartych”, „Nocy Muzeów” (w której obiekt bierze udział od kilku lat), a także po telefonicznym lub mailowym kontakcie z przewodniczącym Koła Terenowego „Zagłębie Dąbrowskie”. Zwiedzanie schronu jest bezpłatne. Wszelkie informacje na temat organizacji oraz dane kontaktowe można znaleźć na stronie Stowarzyszenia „Pro Fortalicium”: www.profort.org.pl

 

Zwiedzający w będzińskim schronie mają możliwość zobaczyć m.in.:

• oryginalne wyposażenie schronu
• materiały dydaktyczne i szkoleniowe z okresu PRL
• maski przeciwgazowe typu
• kombinezony przeciwchemiczne
• pojemnik  do ewakuacji  niemowląt
• urządzenia do wykrywania i analizy skażeń
• zaimprowizowany punkt medyczny
• środki łączności wykorzystywane przez Ludowe Wojsko Polskie i formacje Obrony Cywilnej
• przedmioty codziennego użytku z okresu Polski Ludowej

Zdjęcia ze schronu przeciwatomowego w Będzinie

(Fot. Dariusz Majchrzak)

Niniejszy tekst powstał na podstawie materiałów Stowarzyszenia „Pro Fortalicium”

Dariusz Majchrzak  

Daniel Ciszowski