Jan Alfons Surzycki w Zagłębiu Dąbrowskim

Elitę Zagłębia tworzyli w największym stopniu napływowi przemysłowcy lub wykwalifikowana kadra w przemyśle pracująca. Osoby te często, z racji swoich możliwości, prócz pracy zawodowej, tworzyły różnego rodzaju organizacje społeczne, własne firmy lub inne formy działalności, które wpływały na rozwój tych ziem. Z pewnością należał do nich Jan Alfons Surzycki, którego Polski Słownik Biograficzny określa krótko jako przemysłowiec, działacz społeczny i gospodarczy. Spróbujmy prześledzić jego zagłębiowskie lata.

U schyłku XIX wieku do Zagłębia zaczęła przybywać wykwalifikowana kadra, którą ściągał szybko rozwijający się na tych terenach przemysł. Siłą rzeczy wytworzył się tu silny ośrodek inteigencji technicznej. Jedną z takich osób był zięć znakomitego zakopiańczyka, doktora Tytusa Chałubińskiego, Jan Alfons Surzycki. I chyba tu należy szukać przyczyny związku innych ówczesnych sosnowiczan Bronisławy i Wincentego Korwin-Kossakowskich z Zakopanem, którzy wybudowali w tymże kurorcie swoją willę. Ale o tym za chwilę. Najpierw Surzycki.

 

Jan Alfons Surzycki herbu Gierałt urodził się 8 marca 1850 roku w Maciejowicach, w powiecie garwolińskim, jako syn Tomasza i Marianny z Ciepielewskich. Wykształcił się na prawnika i ekonomistę, a pracował w przemyśle. Prócz tego zapisał się w historii jako aktywny działacz społeczny, oświatowy i gospodarczy. Poza Zagłębiem Dąbrowskim, pracował również w Warszawie, Petersburgu i Łodzi.

Z córką Tytusa Chałubińskiego, Jadwigą (1858-1941), ożenił się 28 listopada 1878 roku w Warszawie, w kościele św. Aleksandra. Mieli razem czwórkę dzieci, Marię Ludwikę Rudnicką, Annę Jurakowską, Tomasza i Jadwigę, która zmarła we wczesnym dzieciństwie.

Jan Alfons Surzycki od listopada 1890 do października 1894 roku był dyrektorem zarządzającym Towarzystwa Akcyjnego Sosnowieckiego Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych w Sosnowcu. Towarzystwo utwrzono 8 listopada 1890 roku w Warszawie przez francuskich i belgijskich finansistów. Był więc Surzycki pierwszym dyrektorem Towarzystwa. Jego następcą został Alfons Rogalewicz.

W okresie sosnowieckim Surzycki wraz z rodziną mieszkał w Zagórzu. Nie był to z pewnością przypadek, bowiem rodzina zaprzyjaźniona była z Adamem Wrzoskiem, lekarzem patologiem, antropologiem i historykiem medycyny, który urodził się właśnie w Zagórzu w 1875 roku. Być może nawet Surzyccy mieszkali w dworku Wrzosków, który zresztą stoi do dziś przy ulicy Popiełuszki. Warto w tym miejscu dodać, że Adam Wrzosek, począwszy od 1911 roku, przez wiele lat, zwłaszcza dzięki Jadwidze Surzyckiej, gromadził materiały do monografii doktora Tytusa Chałubińskiego, nad którą pracował do samej śmierci w 1965 roku, a którą ostatecznie wydano w roku 1970.

Sosnowiecki epizod Surzyckiego skutkuje też znajomością z Wincentym Korwin-Kossakowskim. Najpewniej znali się z pracy, bowiem Kossakowski pełnił w latach 90. XIX wieku funkcję urzędnika górniczego Towarzystwa Sosnowieckiego. Stąd więc Kossakowskich związki z Zakopanem, znajomość ze Stanisławem Witkiewiczem, z którym Surzyccy byli zaprzyjaźnieni, a wreszcie budowa w latach 1895-96 willi „Korwinówki” (dziś znanej jako „Oksza” pełniącej od niedawna funkcję oddziału Muzeum Tatrzańskiego), w sąsiedztwie „Jadwiniówki”, którą zbudował sam Chałubiński dla swojej córki Jadwigi, po mężu Surzyckiej, oraz „domu Chałubińskiego”. Warto dodać, że Kossakowscy założyli w 1896 roku w Sosnowcu jedną z pierwszych ksiegarni, pod obecnym adresem Trzeciego Maja 9, (po kilku latach przeniesionej pod siódemkę). Podobnie, w 1906 roku, willę w Zakopanem projektu Witkiewicza, zbudowała też Bronisława Kondratowiczowa, żona Hieronima Kondratowicza, kolejnego znajomego Surzyckiego po fachu, który z kolei pełnił między innymi funkcję okręgowego inżyniera górniczego w Zagłębiu Dąbrowskim. Kondratowiczowa spoczywa nawet na zakopiańskim Pęksowym Brzyzku.

W 1906 roku Jan Alfons Surzycki został dyrektorem Towarzystwa Akcyjnego Górniczo-Przemysłowego „Saturn” z Czeladzi i pozostawał nim aż do wybuchu I wojny światowej. W źródłach pojawia się informacja, że był nim już w roku 1901 i wydzierżawił wówczas teren pod budowę przyszłej kopalni „Jowisz” na gruntach wojkowickich, nad ówczesną granicą z Prusami, przebiegającą wzdłuż Brynicy. Następnie w latach 1902-1907 inżynier górniczy Henryk Czeczott przeprowadził na tym terenie badania geologiczne i za pośrednictwem wywiercenia pięciu otworów badawczych potwierdził istnienie złóż węglowych. W 1907 r. pod kierownictwem inż. Jana Sucharzewskiego przystąpiono do głębienia szybów “Karol” i “Edward”.

W tym czasie Surzycki wraz z rodziną mieszkał w Czeladzi. Jednocześnie działał na szerszej arenie. W latach 1910-15 był przewodniczącym tzw. stałej delegacji elitarnej organizacji jaką było Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa. W Sosnowcu współutworzył wraz z Witoldem hr. Sągajłło, Stanisławem Szymańskim i Stanisławem Skarbińskim Stowarzyszenie Techników. Zebranie organizacyjne odbyło się 24 czerwca 1913 roku, a działalność rozpoczęto 25 stycznia roku następnego, po zarejestrowaniu statutu wzorowanego na statucie Stowarzyszenia Techników w Warszawie. Organizacja działała do 1939 roku.

 

Warto jeszcze dodać, że na ścianie sosnowieckiego szpitala dziecięcego, zwanego szpitalem na Lepiankach, widniała tablica ku czci Jana Alfonsa Surzyckiego. Niestety szpital wyburzono w 2006 roku, i niewiadomo co stało się z tablicą. Może ktoś pamięta co było na niej napisane, może posiada jej zdjęcie, lub może wie, gdzie może się ona znajdować, jesli w ogóle przetrwała rozbiórkę budynku?

Jan Alfons Surzycki zmarł 15 stycznia 1915 roku w Hutteldorf-Hacking pod Wiedniem w wieku 64 lat.

 

Zdjęcie pochodzi ze strony http://www.goryonline.pl. Tytus Chałubiński z przewodnikami i przyjaciółmi. Siedzą od lewej: Józef Śliwa, Wojciech Roj, Maciej Sieczka. Stoją: Szymon Tatar starszy, Józef Sieczka i Jan Alfons Surzycki, ok. 1875 r., ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

Artykuł został opublikowany w sosnowieckim magazynie kulturalnym SOSNart nr 12/70

 

Anna Urgacz-Szczęsna

Sosnowiczanka, z wykształcenia socjolog, pomysłodawczyni Klubu Zagłębiowskiego, w którym łączy swoje pasje: Sosnowiec, region, historię, kulturę, sztukę, fotografię, genealogię