Historia jednej kamienicy: dom Porębowiczowej w Sosnowcu

Wśród niemal nietkniętego ciągu kamienic z czasów początków miasta przy ulicy 3 Maja w Sosnowcu, pod numerem 15 stoi dziś zwykły blok. Aż trudno uwierzyć, że kiedyś mieścił się tu nieduży dom z dużym potencjałem – mnóstwem lokali handlowych i usługowych, a przede wszystkim słynną Cukiernią Warszawską. Może nawet dziwić fakt, gdzie one się tam wszystkie pomieściły. Właścicielka domu na przełomie XIX i XX wieku była w Sosnowcu bardzo znana, ale kim właściwie była tajemnicza Porebowiczowa?

Słynną cukiernię założył S. Roszkowski około 1880 roku, prawdopodobnie więc stał już wtedy dom. Porębowiczowie zresztą wymieniani są jako jedna z pierwszych rodzin przybyłych do Sosnowca. O domu jednak mówiło się, że jest Porębowiczowej. I była to bodaj jedyna kobieta, właścicielka nieruchomości w ówczesnym Sosnowcu. Z powodzeniem można nazwać ją nawet pierwszą sosnowiecką bizneswoman, bowiem z najmu lokali czerpała wielkie profity.

Porębowiczowa i jej mąż

Zawsze zastanawiało mnie kim była tajemnicza Porębowiczowa. O Oppenheimach, Turskich czy Meyerholdach, czyli jej sąsiadach z tej samej ulicy, można było znaleźć jakieś informacje, natomiast  o Porębowiczowej, nie wiedziałam absolutnie nic, nawet jak miała na imię. Aż wreszcie udało mi się trafić na wzmiankę o ślubie nadzwyczajnego profesora Uniwersytetu Lwowskiego, Edwarda Porębowicza, z córką sosnowieckiego rejenta miejscowego, Marią Wolską, który odbył się w kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu w 1904 roku, zamieszczonej w Przemysłowo-Handlowym Kurierze Sosnowieckim. Od razu pomyślałam, że Edward może być spokrewniony z Porębowiczową. I to był dobry trop – pan młody okazał się być synem Władysława Juliana Porębowicza (ok. 1833-1882) i Anny Zofii z Sommerfeldtów Porębowiczowej (1834-1925). A ponieważ był znanym tłumaczem, poetą i romanistą, można znaleźć o nim oraz o jego rodzinie całkiem sporo informacji. A więc jest, tajemnicza Porębowiczowa okazała się być moją imienniczką.

Przemysłowo-Handlowy Kurier sosnowiecki, 1904 r., zbiory Śląskiej Biblioteki Cyfrowej

Porębowiczowie pochodzili z Nowogródczyzny. Józef Porębowicz, ojciec Władysława, brał udział w powstaniu listopadowym na Litwie, a po jego upadku schronił się w Sanockie. Od Sanguszków dzierżawił wieś Hartę. Anna z Sommerfeldtów była warszawianką, ale wywodziła się z osiadłej niegdyś w Gdańsku rodziny holenderskiej.

Edward Franciszek (1862-1937) był najstarszym synem Władysława i Anny, którzy związek małżeński zawarli w Warszawie w 1860 r. Urodził się w jeszcze tam, ale już jego brat Józef Ignacy w 1864 roku w Granicy (dzisiejsze Maczki), wtedy parafia pw. św. Joachima w Zagórzu. Edward i Józef mieli jeszcze siostrę Antoninę, ale niestety nie wiem gdzie przyszła na świat. Nie wiem jak długo przebywali, ani czym Porębowiczowie zajmowali się w Granicy, ale po tym epizodzie z pewnością osiedli już w Sosnowcu, gdzie Władysław zbudował dom przy głównej ulicy, wtedy zwanej Kolejową, niemal naprzeciw dworca i założył firmę handlującą węglem. Niestety Władysław zmarł dość wcześnie, bo już w 1882 roku. I  to pewnie stąd utarło się mówić dom Porębowiczowej, bo Anna Porębowiczowa zarządzała nim długo sama. Kamienicę około 1911 roku przejęła córka Antonina z mężem Antonim Gostomskim. Anna zmarła dopiero w 1925 roku i jest pochowana na cmentarzu sosnowieckim przy ul. Smutnej.

Kolejne pokolenie

Syn Porębowiczów, Edward, nie kształcił się na miejscu, zresztą w owym czasie nie było tutaj szkół średnich. Od 1872 roku uczył się w gimnazjum w Tarnowie, a dalszą edukację kontynuował w Krakowie oraz zagranicą (m.in. w Berlinie, Monachium, Barcelonie i Florencji). Jak już wspomniałam osiadł we Lwowie będąc tam wszechstronnym uczonym, genialnym tłumaczem arcydzieł literatury światowej, a także rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza. Ciekawostką jest, że wprowadził on do nauki pojęcie baroku, na oznaczenie okresu w dziejach literatury. W 1977 roku jedną z sal wykładowych Instytutu Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego nazwano jego imieniem.

Edward Porębowicz, źródło: Wikipedia

Warto wspomnieć również o jego żonie – Marii Wolskiej, córce notariusza Aleksandra (1840-1910) i Walerii Wolskich. Rodzina pochodziła z Płocka, jeszcze Maria tam przyszła na świat. Jej ojciec, Aleksander w rodzinnym mieście był sędzią sądu okręgowego a w Sosnowcu pracował jako rejent. Maria studiowała na Akademii Sztuk Pięknych w Paryżu. Choć była 16 lat młodsza od Edwarda, z pewnością to w Sosnowcu go poznała. Zmarła we Lwowie w 1917 roku i jest pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim. 

Nekrolog teściowej Edwarda Porębowicza, zamieszczony w Kurierze Warszawskim

Synem Edwarda i Marii Porębowiczów był znany architekt, Stefan Porębowicz (1904-1984). Ciekawostką jest, że Stefan, wnuk właścicieli kamienicy w Sosnowcu, współpracował we Lwowie z innym architektem rodem z Sosnowca – Andrzejem Frydeckim, a w 1937 roku zastąpił go nawet na stanowisku wiceprezesa lwowskiego SARP. Zarówno o Edwardzie, jak i o Stefanie, można przeczytać więcej na Wikipedii.

O drugim synu Władysława i Anny Porębowiczów, Józefie, nie udało mi się niczego znaleźć, natomiast córka Antonina w 1896 roku w czeladzkim kościele (w Sosnowcu jeszcze wtedy nie było parafii) wyszła za mąż za warszawiaka, Antoniego Gostomskiego (1859-1921) i do końca życia pozostała w Sosnowcu (zmarła w 1938 roku). Na pewno mieli syna Adama, ale niewiele więcej udało mi się ustalić. Gostomscy przejęli kamienicę i zarządzali nią na pewno jeszcze w latach 20. XX w. Oboje są pochowani w grobowcu wraz z Anną Porębowiczową.

Wielki Mały Dom

Niestety, dom Porębowiczowej wyburzono w latach 70. Nie był ani duży, choć posiadał oficyny, ani nie wyróżniał się architektonicznie, jednak stał się ważnym miejscem na mapie ówczesnego Sosnowca. Jeszcze przed I wojną światową, oprócz wspomnianej już Cukierni Roszkowskiego, a później Ciechanowskiego, mieścił się tutaj zakład fotograficzny Braci Altman, zanim w międzywojniu przenieśli się do lokalu przy 3 Maja 11.

Zdjęcie ulicy Kolejowej (później Główna i 3 Maja) z początku XX w. Dom Porębowiczowej stoi trzeci od lewej (narożny licząc jako pierwszy). Kolekcja Pawła Ptaka

Ponadto w owym czasie działały tu dom Handlowo-Ekspedycyjny Emanuela Steuera, takiż Moritza Marguliesa, filia warszawskiego Domu Bankierskiego Wilhelma Landaua, filia składu wódek rektyfikacji warszawskiej, magazyny towarów galanteryjnych A. Twardowskiego, pracownia ubiorów damskich Kopczyńskiej, biura techniczno-handlowe Z. Matłaszyńskiego oraz sosnowiecka agentura Petersburskiego Towarzystwa Ubezpieczeń. Potem, w okresie międzywojennym adres domu Porębowiczowej z Głównej 14 zmienił się na 3 Maja 15 i rozpoczął się kolejny rozdział w historii domu. A po wojnie kolejny, i tak aż do lat 70., do jego wyburzenia.

Zdjęcie tytułowe przedstawia dom Porębowiczowej w latach 30. XX w. Kolekcja Pawła Ptaka.

Anna Urgacz-Szczęsna